Το Συλλογικό Τραύμα της Τραγωδίας των Τεμπών και οι Ψυχοκοινωνικές Επιπτώσεις της Ενημέρωσης Τραγικών Γεγονότων

Η τραγωδία των Τεμπών δεν ήταν ένα ατύχημα· ήταν μια μαζική δολοφονία με θύματα νεαρούς ανθρώπους, μια κραυγαλέα υπενθύμιση της κρατικής αδιαφορίας, της διάλυσης των δημόσιων υπηρεσιών και του δηλητηρίου των πολιτικών και οικονομικών ελίτ. Δεν ήταν μια στιγμή θλίψης· ήταν η στιγμή που ένα ολόκληρο έθνος κοίταξε κατάματα την ευθύνη της εξουσίας και ένιωσε το πένθος της απογοήτευσης να βαραίνει τις ψυχές του. Το συλλογικό τραύμα που προκάλεσε η τραγωδία των Τεμπών δεν περιορίζεται στους επιζώντες και στις οικογένειες των θυμάτων· διαχέεται σε ολόκληρη την κοινωνία, επηρεάζοντας κάθε άνθρωπο που εκτίθεται στις εικόνες, στις μαρτυρίες και στα ψέματα που δεν έχουν τέλος. Πρόκειται για μια μορφή «δευτερογενούς τραυματοποίησης», όπου ακόμα και όσοι δεν υπήρξαν άμεσα θύματα, βιώνουν βαθιές ψυχολογικές καθώς και κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις.

Τι είναι το συλλογικό και το δευτερογενές τραύμα;

Το συλλογικό τραύμα αφορά μια κοινότητα, κοινωνική ομάδα ή έθνος που βιώνει ένα τραυματικό γεγονός, όπως μια φυσική καταστροφή, μια πολεμική σύρραξη, μια τρομοκρατική επίθεση ή μια τραγωδία όπως τα Τέμπη. Δεν αφορά μόνο τους επιζώντες και τις οικογένειες των θυμάτων, αλλά και το πώς το γεγονός αυτό διαμορφώνει τις συλλογικές αναμνήσεις, την κουλτούρα και την κοινωνική και πολιτική συνείδηση. Χαρακτηρίζεται από οδύνη, απελπισία, οργή, αίσθηση αδικίας, απώλεια εμπιστοσύνης στους θεσμούς, ενώ μπορεί να έχει μακροχρόνιες ψυχολογικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις.

Το δευτερογενές τραύμα αφορά άτομα που δεν έζησαν άμεσα το τραυματικό γεγονός, αλλά επηρεάζονται ψυχικά μέσω της έκθεσής τους σε αυτό. Αυτό συμβαίνει είτε από τη συχνή παρακολούθηση τραγικών ειδήσεων, είτε μέσω της επαφής με θύματα και τις ιστορίες τους. Το δευτερογενές τραύμα επηρεάζει συχνά δημοσιογράφους, επαγγελματίες ψυχικής υγείας και κοινωνικούς λειτουργούς, καθώς και πολίτες που εκτίθενται διαρκώς σε εικόνες, βίντεο, κείμενα και περιγραφές τραγικών γεγονότων. Ένα άτομο που βιώνει δευτερογενές τραύμα μπορεί να εμφανίσει άγχος, αποφυγή, κατάθλιψη, εμμονές, απομόνωση, αϋπνία, ταχυκαρδία, συμπτώματα παρόμοια με εκείνα της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες (PTSD).

Πως έχει εμφανιστεί στην Ελληνική κοινωνία το συλλογικό και δευτερογενές τραύμα μετά τα Τέμπη;

1) Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Alco 02/2025, το 81% των πολιτών πιστεύει ότι η κυβέρνηση δεν έχει λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να καταστήσει τα ταξίδια με τρένο ασφαλή μετά το δυστύχημα. 

Πολίτες που δεν έχουν άμεση σχέση με την τραγωδία αυτή, αποφεύγουν πλέον να ταξιδεύουν με τρένα ή εκφράζουν έντονο άγχος όταν το κάνουν. 

Υπάρχει αύξηση στη χρήση αυτοκινήτων και ΚΤΕΛ, καθώς αρκετοί επιλέγουν να μετακινηθούν με μέσα που θεωρούν πιο ασφαλή, παρότι κοστίζουν περισσότερο. Για να μην επιβαρύνουν την καρδιά τους, οι πολίτες επιβαρύνουν την τσέπη τους.

Ακόμα και στα αστικά μέσα μεταφοράς (λεωφορεία, μετρό, τραμ) έχει ενισχυθεί η καχυποψία, καθώς η τραγωδία των Τεμπών έφερε στην επιφάνεια γενικότερες ελλείψεις και σοβαρά προβλήματα ασφαλείας σε όλο το σύστημα μεταφορών.

2) Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Pulse 02/2025, το 82% θεωρεί το θέμα των Τεμπών ως ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα της επικαιρότητας. Δημοσκόπηση της Prorata 02/2025 ενημερώνει πως το 77% δηλώνει δυσαρέσκεια με τις προσπάθειες της κυβέρνησης για τη διαλεύκανση της υπόθεσης. Σύμφωνα με έρευνα της Alco 02/2025, το 72% θεωρεί ότι η κυβέρνηση προσπαθεί να συγκαλύψει το θέμα.

Χωρίς δικαιοσύνη για τα θύματα, οι πολίτες ξαναζούν το έγκλημα καθημερινά στα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης, με βαριά συναισθήματα που έχουν μετατραπεί σε εργαλείο αντίστασης. 

Όταν οι άνθρωποι νιώθουν αδικημένοι και αδύναμοι, η συλλογική δράση μετατρέπει τον πόνο σε κίνητρο για αλλαγή. Οι πορείες για τα Τέμπη έχουν αποκτήσει πρωτοφανή μαζικότητα, θυμίζοντας μεγάλες κοινωνικές εξεγέρσεις και δεν είναι απλώς εκδηλώσεις πένθους, αλλά τρόποι με τους οποίους ο κόσμος αρνείται να παραλύσει από φόβο και να πέσει θύμα πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων. 

3)«Τι θα αλλάξει μια διαδήλωση;» και «Δεν θα βρούμε ποτέ δικαιοσύνη σε αυτή τη χώρα» είναι συχνές σκέψεις πολλών μετά τα Τέμπη. Δημοσκόπηση της Prorata 02/2025 έδειξε πως το 68% πιστεύει ότι δεν θα αποδοθεί δικαιοσύνη στην υπόθεση και το 71% είναι δυσαρεστημένο με τη στάση της αντιπολίτευσης.  

Η υπερβολική κατανάλωση αρνητικών ειδήσεων οδηγεί σε απαισιοδοξία και απάθεια, μια αίσθηση ότι η αδικία είναι φυσιολογική και η αλλαγή είναι αδύνατη. Όσο περισσότερες τραγωδίες βλέπει ο κόσμος, τόσο πιο πολύ τις θεωρεί «κανονικότητα» και σταματά να έχει ελπίδα και να παίρνει μέρος σε κοινωνικοπολιτικά θέματα. 

Αυτό οδηγεί σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία: αν πιστέψεις ότι δεν θα υπάρξει ποτέ δικαιοσύνη, τότε δεν θα τη διεκδικήσεις. Και αν δεν τη διεκδικήσεις, τότε δεν θα έρθει ποτέ. ΑΑν έχεις έστω 50% πιθανότητες να κερδίσεις, αλλά δεν παλέψεις, τότε αυτές μηδενίζονται. Το τραύμα σε κάνει να πιστέψεις πως το μέλλον είναι ήδη γραμμένο και δεν μπορείς να το αλλάξεις. 

4) Ορισμένα άτομα έχουν υπερβολική απασχόληση με το έγκλημα των Τεμπών ως θεατές, ως ενασχόληση, χωρίς κάποιο ενδιαφέρον για αλλαγή, δράση ή κάποια ριζοσπαστική στάση. Σκέψου μια απλή σκηνή: ένας δρόμος, μια σύγκρουση αυτοκινήτων, και γύρω δεκάδες άνθρωποι που οδηγούν ή περπατούν πιο αργά για να δουν τι συνέβη, χωρίς να έχουν σκοπό να βοηθήσουν. Το ίδιο συμβαίνει με τις ειδήσεις - ο άνθρωπος έχει μια εγγενή περιέργεια να δει την τραγωδία, να παρακολουθήσει το δράμα, να γίνει μάρτυρας της καταστροφής. 

Αυτό είναι το φαινόμενο του θεατή, όπου οι άνθρωποι, παθητικοί μπροστά στις οθόνες, καταναλώνουν την ανθρώπινη δυστυχία όπως θα κατανάλωναν μια ταινία ή μια σειρά, ένα reality show. Αυτό συμβαίνει από  έλλειψη ενσυναίσθησης και γιατί η συνεχής έκθεση σε αρνητικές ειδήσεις δημιουργεί εθισμό στην αρνητική ενημέρωση, καθώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι εξελικτικά προγραμματισμένος να δίνει μεγαλύτερη προσοχή σε απειλές και κινδύνους.

Από το Τραύμα στην Πολιτική Αφύπνιση

Η τραγωδία των Τεμπών είναι ένα οριακό σημείο που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο η Ελληνική κοινωνία αντιλαμβάνεται την πολιτική, το κράτος, την ασφάλεια και τη συλλογική της δύναμη. Το τραύμα αυτό δεν θα κλείσει επειδή οι ειδήσεις θα το καλύψουν με την επόμενη καταστροφή, ούτε επειδή το κράτος θα συνεχίσει να προσπαθεί να το ξεπλύνει με ψεύτικους ισχυρισμούς. Το τραύμα θα παραμείνει όσο δεν υπάρχει δικαιοσύνη. 

Η διαδήλωση μετά από μια τραγωδία βοηθά στην επεξεργασία του συλλογικού πένθους και είναι ένας τρόπος για την κοινωνία να ανακτήσει τον έλεγχο. Οι διαδηλώσεις ενισχύουν τη συντροφικότητα, επικυρώνουν τα συναισθήματα και αποτρέπουν την εσωτερίκευση της απόγνωσης. Eίναι μέσο νοηματοδότησης, προσφέροντας έναν τρόπο διοχέτευσης του πόνου σε δράση και ενισχύοντας την ψυχική ανθεκτικότητα. 

Το ερώτημα δεν είναι αν η διαδήλωση από μόνη της θα φέρει δικαιοσύνη, αλλά αν η παραίτηση θα μας φέρει κάτι καλύτερο. Η μόνη πραγματική απάντηση στον ψυχικό πόνο που γεννά η αδικία είναι  η αλληλεγγύη και η πάλη για έναν κόσμο όπου τέτοιες τραγωδίες δεν θα είναι απλώς «ατυχήματα», αλλά αδιανόητες. 

Δεν ξεχνάμε. Δεν συνηθίζουμε. Διεκδικούμε.