Κολποδιαστολέας: ο τρόμος μας και οι προσπάθειες για την τροποποίηση του

Πριν την πρώτη μου κολπική εξέταση, θυμάμαι να ρωτάω φίλες μου για την εμπειρία τους. Μερικές μου είπαν ότι ήταν σαν ένα μικρό τσίμπημα, «έλα ρε, οι κράμπες περιόδου είναι χειρότερες». Άλλες ότι πονάει πολύ «αλλά αξίζει γιατί σώζει ζωές». Άλλες ότι ο/η γιατρός έκανε άβολα σχόλια και ένιωσαν ντροπιασμένες και παρενοχλημένες.

Είχα αγχωθεί τόσο, που κάλεσα το ιατρείο και ρώτησα αν υπήρχε τρόπος να χαλαρώσω τον κόλπο μου ένα μήνα πριν. «Μην ανησυχείς, θα χρησιμοποιήσω τον παιδικό κολποδιαστολέα». Οι λέξεις «παιδικός» και «κολποδιαστολέας» δεν θα έπρεπε να συνυπάρχουν στην ίδια πρόταση, αλλά ζούμε σε έναν κόσμο που μισεί τις γυναίκες από κούνια.

Την ημέρα της εξέτασης, η γιατρός τον ζέστανε σε νερό, τον χρησιμοποίησε αργά, με έκανε να γελάσω και να χαλαρώσω. Η εμπειρία μου ήταν ευχάριστη, όμως ήταν η εξαίρεση, όχι ο κανόνας.

Λίγα χρόνια μετά, βίωσα ένα ξαφνικό γυναικολογικό νόσημα. Βρέθηκα 3 φορές στα επείγοντα τον ίδιο χειμώνα. Μόνη, χαράματα, να περιμένω 6ωρα για κάτι που θα σταματούσε την αιμορραγία και τους σπασμούς. Ένιωθα πως είχα ένα αλυσοπρίονο να με γδέρνει ανάμεσα στα πόδια μου. Πιο τρομακτικός από τη αβεβαιότητα της κατάστασης και τη μοναξιά μου, ήταν ο κολποδιαστολέας που έμοιαζε με μεταλλικό στόμα αλιγάτορα, έτοιμο να κατασπαράξει τα μέσα μου.

«Άντεξε και λίγο. Πώς να πάρω δείγμα αλλιώς;» - χωρίς αναισθησία ή καθησυχαστικά λόγια, ενώ παρακαλούσα να σταματήσουν το μαρτύριο. Ένιωθα να ξεχύνονταν τα όργανά μου κι γύρω μου γιατροί και νοσοκόμες να λένε ότι υπερβάλλω. Αυτή η εμπειρία με έσπρωξε στην ιδέα του θανάτου για αρκετό καιρό, αφού ένιωσα παρατημένη από το σύστημα - ένα σύστημα που υποτίθεται νοιάζεται για σένα.

Πολλές αποφεύγουν το κολπικό τεστ από φόβο. Στα λόγια της φεμινίστριας Josephine Butler, αυτές οι εξετάσεις είναι σαν κλινικός βιασμός. Ταυτόχρονα, πατριαρχικές αντιλήψεις για την παρθενία έχουν κάνει χιλιάδες κορίτσια να νομίζουν ότι η εξέταση θα «χαλάσει» τον υμένα, κάτι που φυσικά δεν ισχύει. Η αποφυγή, οδηγεί στην καθυστερημένη διάγνωση σοβαρών γυναικολογικών προβλημάτων, κυρίως του καρκίνου.

Το πρόβλημα; Η μισογυνία, ο κολποδιαστολέας και όσοι επιμένουν να τον κρατήσουν ίδιο εδώ και 180 χρόνια. Αυτό το εργαλείο δεν μοιάζει με βασανιστήριο — είναι. Αλλά δεν χρειάζεται να παραμείνει έτσι.

Τι είναι ο κολποδιαστολέας; Ο κολποδιαστολέας, το μητροσκόπιο ή αλλιώς η "πάπια", είναι ένα μεταλλικό ή πλαστικό εργαλείο που τοποθετείται μέσα στον κόλπο κατά τη γυναικολογική εξέταση, έτσι ώστε οι γιατροί να μπορέσουν να δουν και να έχουν καλύτερη πρόσβαση στην ευάλωτη αυτή περιοχή. Το τεστ Παπανικολάου και η τοποθέτηση ή αλλαγή του ενδομήτριου σπιράλ για αντισύλληψη είναι μερικοί από τους λόγους που οι γιατροί χρειάζονται αυτό το εργαλείο.

Όμως για πολλές από εμάς, αυτό το εργαλείο είναι συνδεδεμένο με πόνο, ανασφάλεια, ντροπή, ακινητοποίηση, άβολες σωματικές στάσεις, φόβο, ακόμη και τραύμα. Η χρήση του συχνά κανονικοποιείται, σαν να είναι αυτονόητο ότι εμείς οφείλουμε να το ανεχτούμε, να το αντέχουμε για να είμαστε υγιείς.  Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλές γυναίκες να αποφεύγουν γυναικολογικές εξετάσεις, ρισκάροντας την υγεία τους.

Ο κολποδιαστολέας είναι σύμβολο μιας ιατρικής που φτιάχτηκε χωρίς εμάς, για εμάς. Είναι 

η επιτομή του πώς το γυναικείο σώμα αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο ελέγχου στην κοινωνία χωρίς φωνή, χωρίς συναίνεση, χωρίς βάση στη δική μας εμπειρία.

Οι βίαιες ρίζες του κολποδιαστολέα

Οι πρώτες εκδοχές του μοντέρνου κολποδιαστολέα δημιουργήθηκαν το 1845 από τον J. Marion Sims «πατέρα της γυναικολογίας» και χρησιμοποίθηκαν πρώτα σε πειράματα πάνω σε μαύρες, σκλάβες γυναίκες. Ο ίδιος έγραψε πως κρατούσε τις γυναίκες ακινητοποιημένες με αλυσίδες, σχοινιά, χειροπέδες, γονατιστές σε τραπέζια και δεν τις αναισθητοποιούσε, γιατί πίστευε πως «οι μαύρες γυναίκες δεν νιώθουν πόνο».  

Ο κολποδιαστολέας δεν φτιάχτηκε για να ακούσει το σώμα μας, αλλά για να επιβληθεί στο σώμα μας. Άρα ποια ιατρική παράδοση τιμούμε όταν χρησιμοποιούμε ακόμα αυτό το βίαιο, ρατσιστικό εργαλείο στην παλιά αυτή μορφή του;

Ο κολποδιαστολέας είναι απομεινάρι ενός κόσμου που βασάνισε, σιώπησε και αγνόησε τα γυναικεία σώματα.

Δεν θέλουμε ο κολποδιαστολέας απλώς να αλλάξει σχήμα. Θέλουμε να γκρεμίσουμε  τη βία που κρύβει μέσα της και να δεχτούμε πραγματική φροντίδα χωρίς θυσίες και ανησυχίες.

Προσπάθειες για τροποποίηση

1870 - 1900

Γυναίκες μαίες ή γιατροί έφτιαξαν πιο «μαλακές» ή πιο εργονομικές εκδοχές. Καμία δεν κατοχυρώθηκε επίσημα. Κάποιες πατέντες εξαφανίστηκαν. Η ιατρική κοινότητα απλώς τις αγνόησε.

1970

Η φεμινιστική, ριζοσπαστική ομάδα Boston Women’s Health Book Collective κυκλοφόρησε το Our Bodies, Ourselves και πρότεινε την αυτοεξέταση με καθρέφτη, αμφισβητώντας το μοντέλο της παθητικής ασθενούς. Πρότεινε κοινότητες γνώσης και φροντίδας χωρίς εργαλεία πόνου. Η υποδοχή από τους γιατρούς ήταν εχθρική: «Είστε αιρετικές και μη επαγγελματικές».

2005

Το FemSpec ήταν μια από τις πρώτες σοβαρές απόπειρες επανασχεδιασμού του κολποδιαστολέα, που δημιουργήθηκε από την Yvonne Lin και Scott Henderson, σχεδιαστές βιομηχανικού design στη Νέα Υόρκη. Αντιμετώπισε παθητικότητα και αντίσταση από γιατρούς, που θεωρούσαν ότι «δεν υπάρχει λόγος να αλλάξει κάτι που ήδη λειτουργεί μια χαρά». Οι εταιρείες ιατρικού εξοπλισμού δεν επένδυσαν — θεώρησαν ότι «οι γυναίκες θα το αντέξουν όπως πάντα».

2014-2017

Σχεδιάστρια και ασθενής Fran Wang, έφτιαξε το Yona, ένα μικρό, μαλακό, εύκαμπτο κολποδιαστολέα μετά από τραυματική εμπειρία της. Το πρότζεκτ βρήκε υποστήριξη μόνο από φεμινιστικά δίκτυα και όχι από δημοφιλή νοσοκομεία. Δεν πήρε χρηματοδότηση και δεν ενσωματώθηκε ποτέ στις βασικές προμήθειες 

κλινικών. Η Wang συνεχίζει να προσπαθεί σήμερα.

2017 

Ομάδα γυναικών φοιτητριών στο πανεπιστήμιο Duke, έφτιαξαν το Callascope μεγέθους ταμπόν, με κάμερα στην άκρη. Το 92% το προτίμησαν ως πιο άνετο από το παραδοσιακό εργαλείο και πολύ φιλικό για αυτοεξέταση. Δεν έλαβε χρηματοδότηση και δεν το προτίμησαν γιατροί. Έμεινε περιορισμένο σε ερευνητικά και κοινοτικά περιβάλλοντα.

2018 

Με ελαφρώς καμπυλωμένες λάμες, φωτάκι και περιστρεφόμενο χερούλι, το σχέδιο του κολποδιαστολέα Lotus από Καναδή φοιτήτρια, παρουσιάστηκε σε ακαδημαϊκή έκθεση, αλλά δεν πήρε καμία υποστήριξη για παραγωγή ή χρήση από νοσοκομεία. 2020

Η εταιρία Ceek Women’s Health παρουσίασε σιωπηλότερες, θερμαινόμενες, διακριτικότερες εναλλακτικές, με λιγότερη πίεση και χρήση με μία μόνο κίνηση. Εργαλεία σχεδιασμένα με ομάδα ασθενών, νοσοκόμων, και γυναικολόγων, με υπόψη τον πόνο. Χωρίς κρατική ή ασφαλιστική υποστήριξη, έμεινε εκτός των δημόσιων συστημάτων υγείας. Η ομάδα συνεχίζει να προσπαθεί και πουλά τα προϊόντα της στην ιστοσελίδα της.

2025

Το Lilium σχεδιάστηκε από Ολλανδές φοιτήτριες. Έχει σχήμα λουλουδιού, ανοίγει πιο απαλά και είναι πιο φιλικό στην εμφάνιση. Είναι από μαλακό, ανακυκλώσιμο υλικό και βγαίνει σε χρώματα για να μη φαίνεται απειλητικό. Έγινε γρήγορα viral και πολλοί το παρουσιάζουν ως την πρώτη φορά που αλλάζει το εργαλείο μετά από 180 χρόνια ενώ δεν ισχύει. Το Lilium παρουσιέζεται ως “προϊόν”, όχι ως φεμινιστική ανάγκη.  Παρουσιάζεται σαν καινοτομία και όχι σαν λύση σε κάτι που πάντα πονούσε και φόβιζε τις γυναίκες. Το Lilium δέχτηκε χρηματοδότηση, γιατί δεν απειλεί ανοιχτά την πατριαρχία και εστιάζεται στην αύξηση των γυναικολογικών επισκέψεων.

Τι να κάνεις για πιο άνετη γυναικολογική εξέταση

1. Κάλεσε το ιατρικό γραφείο πριν την εξέταση. Ρώτα αν έχουν εναλλακτικές κολποδιαστολέα και πως μπορούν να κάνουν την εξέταση πιο άνετη.

2. Ζήτα πιο μικρό κολποδιαστολέα. Υπάρχουν διαφορετικά μεγέθη.

3. Ζήτα να το ζεστάνουν ή ζήτα πλαστικό. Το μέταλλο είναι κρύο. Αν δεν έχουν πλαστικό ή αρνηθούν το ζέσταμα, ίσως να πας σε άλλο γιατρό. 

4. Ζήτα να το χρησιμοποιήσουν με λιπαντικό. Επιτρέπεται.

5. Βαθιές ανάσες.

6. Ζήτα να σου εξηγήσουν τι κάνουν κατά τη διάρκεια της εξέτασης. Έχεις δικαίωμα να καταλάβεις και να νιώσεις ασφάλεια.

7. Βάλε ακουστικά και άκου μουσική για να χαλαρώσεις. 

8. Αν πονάς ή νιώθεις απειλή, πες στοπ χωρίς ντροπή!

9. Έχε το κινητό σου δίπλα σου. Αν δεν αισθάνεσαι ασφαλής, πάτα ηχογράφηση ή κάλεσε αγαπημένο σου άτομο.