Ημέρα της Γυναίκας: Μερικοί Σημαντικοί Προβληματισμοί

Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας (8 Μαρτίου) συνοδεύεται κάθε χρόνο από ποιητικά σχόλια και «ευχές» που αντί να τιμούν ή τονίζουν το πραγματικό νόημά της, αναπαράγουν στερεότυπα για τις γυναίκες με αφελή, αλλά βλαβερό τρόπο. Συγκεκριμένα μιλάμε για καλοπροαίρετο σεξισμό.

Τι είναι ο καλοπροαίρετος σεξισμός;

Ο καλοπροαίρετος σεξισμός είναι μια μορφή σεξισμού που εκφράζεται με φαινομενικά θετικές, προστατευτικές, κολακευτικές απόψεις και συμπεριφορές απέναντι στις γυναίκες, αλλά στην πραγματικότητα διατηρεί τις έμφυλες ανισότητες.

Αν και δεν εκφράζεται με άμεση εχθρότητα, συμβάλλει στη διατήρηση στερεοτύπων και περιορίζει την αυτονομία και τις ευκαιρίες των γυναικών, ενισχύοντας έμμεσα τις κοινωνικές ανισότητες. Παράδειγμα:

«Είσαι πολύ έξυπνη και αστεία για γυναίκα!»

«Οι γυναίκες είναι πιο ευαίσθητες και συναισθηματικές από τους άντρες»

«Δεν πρέπει να σηκώνεις βάρη, υπάρχουν άντρες γι’ αυτό»

«Δεν χρειάζεται να πληρώσεις, είσαι γυναίκα!»

Παραδείγματα Καλοπροαίρετου Σεξισμού την Ημέρα της Γυναίκας

• «Την Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζουμε τη γυναικεία φύση που ομορφαίνει τον κόσμο μας»

Με τέτοιου είδους εκφράσεις ξεπλένετε την ιστορία της Ημέρας της Γυναίκας, μετατρέποντάς την από ημέρα αγώνα ενάντια στην καταπίεση σε μια επιφανειακή «γιορτή» που μας περιορίζει σε διακοσμητικά στολίδια. Συνδέετε την αξία των γυναικών αποκλειστικά με το αισθητικό τους αποτύπωμα, λες και ο ρόλος μας είναι να διακοσμίζουμε τον κόσμο των άλλων, κυρίως των αντρών.  Δεν γεννηθήκαμε για να «ομορφαίνουμε» τον κόσμο σας – γεννηθήκαμε για να φτιάξουμε δικό μας κόσμο, έναν κόσμο όπου υπάρχει ελευθερία και ειρήνη. Η Ημέρα της Γυναίκας δεν είναι μία ωδή στη γυναικεία «χάρη» και «αισθητική». Είναι μια υπενθύμηση της ανισότητας, τη βίας, της περιθωριοποίησης και της συστημικής αδικίας που ακόμα παλεύουμε να ανατρέψουμε! Είναι μία υπενθύμιση ότι η κοινωνία συνεχίζει να υποβαθμίζει, να εκμεταλλεύεται και να καταπιέζει τις γυναίκες με «όμορφα» λόγια που συγκαλύπτουν την πατριαρχική πραγματικότητα. Αν θέλετε να τιμήσετε τις γυναίκες, παλέψτε για μας, με εμάς και αρχίστε να αμφισβητείτε το σύστημα που μας θέλει υποταγμένες. Οτιδήποτε λιγότερο είναι μόνο πατριαρχία σε ύπουλο περιτύλιγμα «σεβασμού». 

• «Οι γυναίκες είναι το πιο πολύτιμο δώρο της ζωής, το ελάχιστο που αξίζουν σήμερα είναι λουλούδια και αγάπη!»

Η αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι «το πιο πολύτιμο δώρο της ζωής» όχι μόνο μας αντικειμενοποιεί αισχρά, αλλά μας τοποθετεί σε ένα πλαίσιο ιδεαλισμού και ρομαντικοποίησης, αντί να αναγνωρίζει την πραγματική μας αξία ως αυτόνομα και ισότιμα μέλη της κοινωνίας. 

Το ότι «το ελάχιστο που αξίζουμε» είναι λουλούδια και αγάπη υποβαθμίζει το πραγματικό νόημα της ημέρας καθώς και του αγώνα μας. Δεν είμαστε δώρα για σας - είμαστε ΑΝΘΡΩΠΟΙ με ανάγκες, στόχους, όνειρα και επιτεύγματα.

Το να μας «ανταμείβειτε» με λουλούδια και καλά λογάκια μία φορά τον χρόνο, ενώ τις υπόλοιπες 364 μέρες απολαμβάνετε τα προνόμιά σας (πολλές φορές εις βάρος μας) και καταπατάτε τα δικαιώματά μας, δεν είναι τιμή – είναι κοροϊδία. Δεν χρειαζόμαστε λουλούδια, σοκολάτες, ευχές και συμβολικές κινήσεις. Χρειαζόμαστε ισότητα, ασφάλεια, ευκαιρίες και τον σεβασμό που μας αρνείστε καθημερινά! Αυτή είναι πραγματική αγάπη!

• «Χρόνια πολλά στις γυναίκες, τα πιο ευαίσθητα και τρυφερά πλάσματα του πλανήτη!»

Η ιδέα ότι οι γυναίκες είμαστε από φύση μας ευαίσθητες και τρυφερές έχει χρησιμοποιηθεί εδώ και αιώνες για να μας κρατήσει σε υποταγμένους ρόλους: ως φροντίστριες, ως συναισθηματικά διαθέσιμες για όλους, ως αυτές που «μαλακώνουν» την ανδρική σκληρότητα. 

Αυτή η φράση δεν είναι κομπλιμέντο, είναι προσβολή καθώς μηδενίζει την ποικιλία των συναισθημάτων μας. Οι γυναίκες δεν γεννιόμαστε ευαίσθητες και τρυφερές – κοινωνικοποιούμαστε να γίνουμε έτσι, γιατί η κοινωνία απαιτεί να υπηρετούμε τους άλλους, να συμμορφωνόμαστε και να μην απειλούμε την εξουσία των ανδρών.

Όταν διεκδικούμε, όταν θυμώνουμε, όταν αρνούμαστε να παίξουμε τον ρόλο της «γλυκιάς και τρυφερής», η ίδια κοινωνία μας λέει υστερικές, επιθετικές, υπερβολικές, δύσκολες. Η Ημέρα της Γυναίκας δεν είναι για να μας κολλάτε τέτοιες ρηχές ετικέτες. Είναι για να ακουστούν οι φωνές μας όπως είναι πραγματικά – οργισμένες, ανυποχώρητες και δίχως φόβο!

• «Πίσω από κάθε σπουδαίο άντρα, κρύβεται μια υπέροχη γυναίκα»

Αυτή η φράση υποβαθμίζει τις γυναίκες σε κομπάρσους της ζωής των ανδρών που υπάρχουν για να εμπνέουν, να καλυτερεύουν, να κινητοποιούν τους άντρες, λες και η ύπαρξή τους έχει αξία μόνο ως «στήριγμα»για την ανδρική επιτυχία. 

Βαθιά ριζομένη πατριαρχική ιδέα που ξεκινά από τις Αβρααμικές θρησκείες και το παραμυθάκι κατά το οποίο ο Θεός έφτιαξε πρώτα τον Αδάμ και μετά έπλασε την Εύα για να του κάνει παρέα, να μη βαριέται!

Κατά το ψέμα αυτό ο μόνος τρόπος μια γυναίκα να θεωρηθεί ολοκληρωμένος άνθρωπος είναι να έχει ετεροφυλόφιλη σχέση! Οι γυναίκες δεν είναι συμπληρωματικά υποκείμενα, ούτε δευτερεύοντες χαρακτήρες - είναι πρωταγωνίστριες, ηγέτιδες και δημιουργοί της δικής τους ιστορίας. Η Ημέρα της Γυναίκας δεν είναι για να τιμήσουμε τη «σιωπηλή συνεισφορά» μας στους άντρες, αλλά για να παροτρύνουμε η μία την άλλη να καταστρέψουμε το σύστημα που μας θέλει στο περιθώριο. 

• «Η γυναίκα είναι η βασίλισσα του σπιτιού, το λιγότερο είναι να την τιμήσουμε σήμερα!»

Το να βαφτίζετε μια γυναίκα «βασίλισσα του σπιτιού» είναι ένας ωραιοποιημένος τρόπος να την παγιδεύσετε στην κοινωνία μόνο ως νοικοκυρά, φορτώνοντάς της την ευθύνη της οικογένειας, των παιδιών, ενηλίκων και του σπιτιού σαν να είναι έμφυτο καθήκον της, ενώ οι άντρες κρατούν την πραγματική εξουσία και ελευθερία. Δεν θέλουμε στέμματα που μας φυλακίζουν - θέλουμε να μοιράζεστε τις ευθύνες και να μας βλέπετε ως ίσες μέσα και έξω από το σπίτι, θέλουμε να γκρεμίσουμε τον θρόνο της πατριαρχίας και τους ρόλους που μας επιβάλλει και να χτίσουμε μια κοινωνία με ελευθερία επιλογών που δεν μας βλέπει ως απλήρωτες υπηρέτριες.

• «Χρόνια πολλά στις μητέρες, τις κόρες, τις συζύγους - τις γυναίκες της ζωής μας!»

Αυτή η φράση διαγράφει την ύπαρξή μας και μας ορίζει μόνο μέσα από τις σχέσεις μας με τους άντρες. Δεν υπάρχουμε για να εξυπηρετήσουμε τις ανάγκες των άλλων. Η Ημέρα της Γυναίκας δεν είναι ευκαιρία να αποθεώσετε τη «θηλυκή προσφορά», αλλά μία υπενθύμιση των αγώνων ενάντια στην καταπίεση, την έμφυλη βία και τις κοινωνικές ανισότητες - είναι μία υπενθύμιση του πώς το σύστημα εξακολουθεί να μας εκμεταλλεύεται, να μας φιμώνει και να μας περιορίζει.

• «Ένα ευχαριστώ στις γυναίκες που όσο και να μας γκρινιάζουν, να μας βρίζουν, να μας σπάνε τα νεύρα, δεν θα μπορούσαμε να υπάρχουμε χωρίς εκείνες»

Δεν είμαστε «πλάσματα» που η ύπαρξή μας συνοδεύεται από γκρίνια, βρισιές και νεύρα. Αυτή η αφήγηση είναι μια παλιά, κουραστική, πατροναριστική, μισογυνική καραμέλα που μας παρουσιάζει ως βάρος και πηγή ενόχλησης, ενώ ταυτόχρονα προσποιείται πως μας τιμά. Αντιλαμβάνεστε τις γυναίκες μόνο μέσα από το πώς σας επηρεάζουν, αντί να αναγνωρίζετε την αξία μας ως αυτόνομα άτομα. 

• «Σεβασμός προς τις γυναίκες - χωρίς εκείνες δεν θα υπήρχαμε εμείς οι άντρες»

Άλλο ένα παράδειγμα του πως η πατριαρχία μεταμφιέζει την υποτίμηση σε «σεβασμό», αφού υποννοεί ότι οι γυναίκες είναι απλά μήτρες με πόδια, μηχανές αναπαραγωγής! Δεν αξίζουμε εκτίμηση επειδή σας γεννήσαμε και θα συνεχίσουμε να γεννάμε, αλλά επειδή είμαστε άνθρωποι με ικανότητες και όνειρα το ίδιο σημαντικά όπως η μητρότητα. Η Ημέρα της Γυναίκας δεν υπάρχει για να υπενθυμίζει στους άντρες την ύπαρξή τους. Αν δεν μπορείτε να μιλήσετε για τις γυναίκες χωρίς αυτή η συζήτηση να περιστρέφεται γύρω από τους άντρες, τότε καλύτερα να μη μιλήσετε καθόλου!

Προβληματισμοί για την Ημέρα της Γυναίκας

• Η Ημέρα της Γυναίκας, αν και δημιουργήθηκε για να τιμήσει τους αγώνες για την ισότητα, συχνά παραμένει προσκολλημένη σε μια περιοριστική αντίληψη της γυναικείας ταυτότητας.

Συχνά, η ημέρα επικεντρώνεται σε λευκές, μορφωμένες, cis, ετεροφυλόφιλες γυναίκες μεσαίας τάξης, αφήνοντας στο περιθώριο μαύρες, μετανάστριες, ιθαγενείς, τρανς, λεσβίες, αμφιφυλόφιλες, καθώς και γυναίκες με αναπηρίες – γυναίκες των οποίων οι φωνές σπάνια ακούγονται στις φεμινιστικές κινητοποιήσεις, παρόλο που βιώνουν πολλαπλές μορφές καταπίεσης, κοινωνικής και συστημικής βίας.

Η πραγματική ισότητα απαιτεί διαθεματικότητα: να αναγνωρίζουμε ότι οι γυναίκες δεν αποτελούν μια μονολιθική ομάδα και ότι η εμπειρία της γυναικείας ταυτότητας είναι πολύμορφη και επηρεάζεται από διαφορετικούς άξονες καταπίεσης.

Αν η Ημέρα της Γυναίκας πρόκειται να είναι ένας χώρος διεκδίκησης δικαιωμάτων, τότε αυτές οι γυναίκες πρέπει να είναι στο επίκεντρο της συζήτησης – όχι στο περιθώριο!

• Η Ημέρα της Γυναίκας ως θέμα μια φορά τον χρόνο

Η ισότητα δεν είναι κάτι που πρέπει να συζητάμε μία μέρα τον χρόνο και μετά να ξεχνάμε. Η ανάγκη για δράση και κινητοποιήσεις πρέπει να είναι καθημερινή, όχι μόνο επετειακή. Αυτο αναφέρεται κυρίως σε λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούν την ημέρα για να φτιάξουν επιφανειακά ποστ ενώ τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου τα δικαιώματα των γυναικών δεν αναφέρονται σε καμία από τις συζητήσεις τους.

• Η Ημέρα της Γυναίκας ως «εορτασμός» αντί για ημέρα αγώνα

Συχνά παρουσιάζεται ως μια "γιορτή" με λουλούδια, ευχές και κομπλιμέντα, αντί να αντιμετωπίζεται ως αυτό που πραγματικά είναι: μια ημέρα υπενθύμισης των διακρίσεων, της ανισότητας και των αγώνων για δικαιώματα. Υποβαθμίζεται ο ριζοσπαστικός της χαρακτήρας, μετατρέποντάς την σε μια επιφανειακή και άκακη "παράδοση".

• Μια καπιταλιστική παγίδα

Ενώ ξεκίνησε ως μια ριζοσπαστική, σοσιαλιστική και εργατική διεκδίκηση, έχει μετατραπεί σε μια ακόμα καπιταλιστική παγίδα, απογυμνωμένη από τον αρχικό της σκοπό. Η μέρα αυτή έχει γίνει άλλη μια ευκαιρία για εταιρείες να πουλήσουν ροζ προϊόντα και "Girl Boss" κούπες αγνοώντας τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όπως ενδοοικογενειακή βία, γυναικοκτονίες και σωματεμπορία. 

Ο καπιταλισμός πήρε μια μέρα που αναδείκνυε την εκμετάλλευση των γυναικών στην εργασία και την έκανε μια εμπορική φιέστα «ενδυνάμωσης» που δεν απειλεί το σύστημα. Οι ίδιες εταιρείες που διαφημίζουν δήθεν ενδυνάμωση, εξακολουθούν να βασίζονται στην εκμετάλλευση γυναικών εργατριών. 

Η πραγματική τιμή στις γυναίκες δεν έρχεται με εκπτώσεις σε καλλυντικά και μασάζ. Αν η Ημέρα της Γυναίκας γίνει απλά ένα ακόμα καταναλωτικό event, τότε χάνεται το νόημα της. Δεν χρειαζόμαστε ακόμα μια γιορτή με συγκαταβατικά "Χρόνια Πολλά", αλλά μια μέρα που θα παραμένει πολιτική, ανατρεπτική και διεκδικητική – όπως ξεκίνησε.

• Η υποκρισία των κυβερνήσεων και των μεγάλων εταιρειών

Πολιτικοί και επιχειρήσεις εκμεταλλεύονται τη μέρα για δημόσιες σχέσεις, ενώ:

Δεν νομοθετούν υπέρ της ισότητας, της πρόσβασης σε άμβλωση, της προστασίας από σεξουαλική παρενόχληση ή της αύξησης των μισθών για γυναίκες. Μεγάλες εταιρείες κάνουν "feminist marketing" αλλά πληρώνουν λιγότερο τις γυναίκες υπαλλήλους τους, διατηρούν σεξιστικές πολιτικές ή αποφεύγουν να δίνουν άδειες μητρότητας.

• Ο κίνδυνος της συμβολικής εκπροσώπησης («Pinkwashing»)

Η ισότητα δεν είναι διαφήμιση και η εκπροσώπηση από μόνη της δεν σημαίνει αλλαγή. Το να τοποθετούνται γυναίκες σε υψηλές θέσεις εξουσίας για βιτρίνα, ενώ το υπόλοιπο σύστημα παραμένει εχθρικό, δεν αποτελεί πρόοδο – είναι απλώς ένας ακόμα τρόπος να διατηρηθεί το ίδιο καταπιεστικό σύστημα με διαφορετική μάσκα.

Αυτό έχει δημιουργήσει ανταγωνισμό ανάμεσα στις γυναίκες, καθώς ελάχιστες έχουν την ευκαιρία να «ανέβουν», ενώ συχνά αναγκάζονται να λειτουργούν μέσα σε ένα περιβάλλον που τις θέλει απομονωμένες και γεμάτες εσωτερικευμένη μισογυνία, αντί να βοηθούν η μία την άλλη. Αντί να αλλάζει η δομή της εξουσίας, αλλάζει απλώς το πρόσωπο που την εκπροσωπεί.

Το πρόβλημα δεν λύνεται με λίγες επιτυχημένες γυναίκες στην κορυφή, όταν οι περισσότερες εξακολουθούν να βρίσκονται αντιμέτωπες με σεξισμό, μισθολογικές ανισότητες και ένα εργασιακό περιβάλλον που όχι μόνο δεν τις στηρίζει, αλλά τις βλάπτει ενεργά.

Δεν αρκεί να βλέπουμε γυναίκες CEO και βουλευτίνες τη στιγμή που η καθημερινότητα των εργαζόμενων γυναικών παραμένει γεμάτη διακρίσεις, εξουσιαστικές συμπεριφορές και ανύπαρκτες δομές υποστήριξης.