Γυναικοκτονία 101

Παρ’όλους τους τρόπους που έχουμε προχωρήσει σαν κοινωνία σε υγεία, τεχνολογία και τη γενική διευκόλυνση της καθημερινότητάς μας, η γυναίκα παραμένει πίσω. Η κοινωνία μεγαλώνει, αλλά η γυναίκα παραμένει μικροσκοπική και ασήμαντη. Το πιο ακραίο παράδειγμα αυτής της πραγματικότητας είναι η γυναικοκτονία - ένα έγκλημα μισογυνίας αναγνωρισμένο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, που όμως στη χώρα μας δεν έχει ξεχωριστό ποινικό πλαίσιο.

Οι γυναίκες μπροστά στην πατριαρχία αντιμετωπίζονται ακόμη ως άνομες υπάρξεις όπως στην εποχή της φεουδαρχίας, όπου οι άντρες είχαν κάθε δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στις γυναίκες και το νόμο πάντα στο πλευρό τους. Άντρες δολοφονούσαν γυναίκες - τις ίδιες τους τις συντρόφους, την ίδια τους την οικογένεια, γυναίκες οι οποίες μοιράζονταν το σώμα τους, τα κλειδιά του σπιτιού τους, το φαγητό τους, την καρδιά τους μαζί τους. Η γυναικοκτονία είναι ένα μεσαιωνικό έγκλημα και όμως ο άντρας ο “πολιτισμένος” του 21ου αιώνα το διαπράττει ακόμη. Η λέξη γυναικοκτονία δεν είναι νεολογισμός και τη βλέπουμε να χρησιμοποιείται πρώτη φορά το 1801 από τον John Corry στο βιβλίο του “Μια Σατιρική Όψη του Λονδίνου στην Αρχή του 19ου Αιώνα”. Η Diana E. H. Russell, φεμινίστρια και ακτιβίστρια, πιστώνεται ευρέως με τη διάδοση του όρου «γυναικοκτονία» το 1975 με το βιβλίο της "Η Πολιτική του Βιασμού". Σε αυτό το βιβλίο και σε επόμενα κείμενα και παρουσιάσεις, η Russell χρησιμοποίησε τον όρο για να εστιάσει την προσοχή στη δολοφονία γυναικών με βάση το φύλο τους.

Όλες οι γυναικοκτονίες είναι φόνοι γυναικών, αλλά δεν είναι όλοι οι φόνοι γυναικών γυναικοκτονίες. Δεν θα είναι γυναικοκτονία αν ο θύτης ήθελε να κλέψει, να κρύψει ένα έγκλημα στο οποίο το θύμα ήταν μάρτυρας ή αν τη μισούσε λόγο ξένης καταγωγής (που και αυτό είναι έγκλημα μίσους, αλλά με ρατσιστικό κίνητρο, όχι έμφυλο).Ο φεμινισμός μας χρειάζεται, γιατί ανοίγοντας συζητήσεις για την έμφυλη βία και τα χαρακτηριστικά της, μπορούμε να αποτρέψουμε την κουλτούρα που έχει κάνει πιθανή τη γυναικοκτονία.

Τι είναι η γυναικοκτονία;

Ο φόνος μιας γυναίκας επειδή είναι γυναίκα - είναι ο φόνος βάση του μίσους προς την ταυτότητα της γυναίκας. Η γυναικοκτονία είναι ένας φόνος με βάση τη συστημική και διαπροσωπική έμφυλη βία που βιώνει η γυναίκα καθημερινά.

Για να θεωρηθεί ένα έγκλημα γυναικοτονία πρέπει:

1. το θύμα να είναι γυναίκα/θηλυκότητα

2. ο θύτης να είναι σύντροφος/πρώην σύντροφος/συγγενής κάποιος με ερωτική ή συναισθηματική σύνδεση στο θύμα

3. να υπάρχει έμφυλο κίνητρο (μισογυνία)

4. να υπάρχει ανισότητα δύναμης και ιστορικό μοτίβο κακοποίησης στη σχέση (πχ. εκβιασμός, ξυλοδαρμός, οικονομικός έλεγχος, απομόνωση)

Όταν αναφέρουμε το έμφυλο κίνητρο, μιλάμε για το τι συμβολίζει η ταυτότητα “γυναίκα” για την πατριαρχία - δεν εννοούμε όλες τις γυναίκες. Όταν αναφέρουμε ότι το κίνητρο ήταν έμφυλο (ότι δηλαδή τη σκότωσε επειδή ήταν γυναίκα), εννοούμε πως λόγο πατριαρχικών αρχών η γυναίκα δεν έχει ίση αξία και σεβασμό με τον άντρα. Η ταυτότητα "γυναίκα" περιέχει πολύ συγκεκριμένες κοινωνικές πραγματικότητες που την έχουν κατατάξει ως καταπιεσμένη ομάδα στο παρελθόν λόγο παραδοσιακών και περιοριστικών ρόλων που έχει ορίσει και ενθαρρύνει η κοινωνία για το γυναικείο φύλο. Η αντίληψη της τοξικής αρρενωπότητας πως οι γυναίκες, η ζωή τους, τα συναισθήματά τους, τα σώματά τους ανήκουν στους άντρες είναι ένα από τα κύρια αίτια της γυναικοκτονίας. 

Όλες οι γυναικοκτονίες είναι φόνοι γυναικών, αλλά δεν είναι όλοι οι φόνοι γυναικών γυναικοκτονίες. Δεν θα είναι γυναικοκτονία αν ο θύτης ήθελε να κλέψει, να κρύψει ένα έγκλημα στο οποίο το θύμα ήταν μάρτυρας ή αν τη μισούσε λόγο ξένης καταγωγής (που και αυτό είναι έγκλημα μίσους, αλλά με ρατσιστικό κίνητρο, όχι έμφυλο).

Ο θύτης δολοφονεί τη γυναίκα, γιατί εκείνη τολμώντας να διεκδικήσει την ισότητα “παραβιάζει” τον πατριαρχικό, καθορισμένο κανόνα της υποταγής της στην αντρική εξουσία. Τη γυναικοκτονία τη βλέπουμε ως αντίδραση στην προσπάθεια της γυναίκας να λάβει το δικαίωμα και τον έλεγχο της ζωής και του σώματός της στα χέρια της.

Κατά τα χρόνια οι γυναικοκτόνοι έχουν ισχυριστεί πολλούς διαφορετικούς λόγους για τους οποίους σκότωσαν. Αυτοί οι λόγοι επικεντρώνονται κυρίως στις πράξεις του θύματος και όχι στις αδυναμίες, στις προκαταλήψεις του θύτη και στη μισογυνία του. Σε όλες υπονοείται το προφανές, η επιλογή της δολοφονίας έγινε εγωιστικά, και με γνώμονα μια κατά φαντασίαν ανωτερότητα του θύτη μόνο βάσει φύλου. Αυτή η ανωτερότητα του άντρα/κατωτερότητα της γυναίκας είναι που εν τέλει δικαιολογεί ηθικά και βάσει πατριαρχικών αρχών την πράξη στον θύτη, και κάνει την πράξη δυνατή. 

Καθημερινή γλώσσα που πρέπει να προσέχουμε: 1. Παθητική Δεν μπορούμε να πούμε "δολοφονούνται" γιατί αυτό αφαιρεί τον δράστη από την εικόνα. Αντί για αυτό πρέπει να λέμε ότι μια γυναίκα τη σκότωσε κάποιος, δε δολοφονήθηκε από μόνη της, γιατί αυτό μπορεί να προκαλέσει ενοχοποίηση του θύματος. 2. Ρομαντικοποίηση Συχνά οι αρνητές του φαινομένου αναφέρονται σε μια γυναικοκτονία ως "έγκλημα πάθους”, “οικογενειακή τραγωδία” και “όπλισε το χέρι η αγάπη”. Το έγκλημα πάθους δεν είναι νομικός όρος, αλλά μια επικίνδυνη, ισχυρή και παλιά αντίληψη που ρομαντικοποιεί τους λόγους που ένας άντρας σκοτώνει τη σύντροφο, πρώην, φίλη ή συγγενή του, μια λέξη η οποία έχει κληρονομηθεί από γενιά σε γενιά και που την ακούμε και σήμερα από τον καθημερινό λόγο μέχρι και σε δικαστήρια. Η γυναικοκτονία δεν είναι οικογενειακή τραγωδία, αλλά κοινωνικό πρόβλημα. Οι εκφράσεις αυτές κανονικοποιούν το έγκλημα της γυναικοκτονίας ώστε να μην πάρει το βάρος της ευθύνης ο θύτης και ενισχύει την ενοχοποίηση του θύματος. Η αγάπη δε σκοτώνει. Το έγκλημα είναι γυναικοκτονία, γιατί το χέρι το οπλίζει η πατριαρχία. 3.Ψυχιατρικοποίηση Η γυναικοκτονία δεν είναι πρόβλημα ψυχικής υγείας, αλλά πρόβλημα της τοξικής αρρενωπότητας. Με το να λέμε ότι οι γυναικοκτονίες γίνονται από "τρελούς" και "ψυχοπαθείς":

1. Υπονοείται ψευδώς η ύπαρξη φαρμάκων και ψυχοθεραπείας για την αντιμετώπιση της “διαταραχής” του θύτη όπως και η ύπαρξη συμπτωμάτων. Επιστημονικά είναι λάθος σε όλα τα επίπεδα αυτός ο ισχυρισμός που το μόνο που πετυχαίνει είναι να “ξεπλένει” τους κακοποιητικούς πατριάρχες. Η μισογυνία είναι ύπουλη και οι γυναικοκτόνοι δεν κυκλοφορούν με ετικέτες στο κούτελο, για αυτό και δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε “συμπτώματα” από την αρχή. 

2. Στιγματίζουμε άτομα που υποφέρουν από ψυχασθένειες - τα άτομα που έχουν κάποια ψυχασθένεια όπως άτομα με κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, σχιζοφρένεια είναι στατιστικά πιο πιθανό να βλάψουν τον εαυτό τους παρά τους άλλους, ακόμα και στις ακραίες περιπτώσεις ψυχωσικών επεισοδίων με επιτακτικές ψευδαισθήσεις που τα παροτρύνουν να διαπράξουν φόνο.
   

Προβληματισμοί:

1.“Αυτά συμβαίνουν όταν αφήνεις όποιον κι όποιον να μπαίνει στη χώρα” Η πατριαρχία είναι αυτή που προκαλεί το έγκλημα, όχι η καταγωγή, η κοινωνική τάξη και η εθνικότητα ή η γεωγραφική τοποθεσία. Όλοι οι γυναικοκτόνοι μιλάνε την ίδια γλώσσα, αυτήν της πατριαρχίας. 2.“Με το να λέμε ότι η γυναικοκτονία δεν είναι ανθρωποκτονία, μειώνουμε τις γυναίκες γιατί υπονοούμε ότι δεν είναι άνθρωποι”

Η γυναικοκτονία δεν είναι απλά ο φόνος ενός ανθρώπου, ούτε ο φόνος μιας γυναίκας. Η γυναικοκτονία δεν κουβαλά μόνο το βάρος της δολοφονίας, αλλά και του ιστορικού βίας που το θύμα έχει υποστεί πριν την κλιμάκωση. 

Αντ’ αυτού, με το να λέμε ότι το θύμα γυναικοκτονίας είναι άνθρωπος, μηδενίζουμε όλες τις εμπειρίες που περιέχει η γυναικεία ταυτότητα και που είναι πολύ διαφορετικές από την ταυτότητα ενός άντρα.Το θύμα γυναικοκτονίας δεν είναι απλά άνθρωπος, είναι το αποτέλεσμα συστημικής και διαπροσωπικής άσκησης ψυχολογικής, λεκτικής, συναισθηματικής, σωματικής και σεξουαλικής βίας. Ο γυναικοκτόνος δε θα τη δολοφονούσε αν δεν ήταν γυναίκα - αν όχι εκείνη, θα δολοφονούσε άλλη στη θέση της, γιατι το πρόβλημα δεν είναι προσωπικό, αλλά κοινωνικό, συστημικό και βαθιά ριζωμένο στο χώμα της πατριαρχίας. 3.“Δεν είναι όλοι οι άντρες γυναικοκτόνοι” Όταν τα αίτια που γεννούν την έμφυλη βία ανατροφοδοτούνται διαρκώς, η γυναικοκτονία γίνεται καθημερινό φαινόμενο. Το πόσο εύκολα μπορεί να βρεθεί μια γυναίκα στη θέση του θύματος είναι αρκετό να μας προκαλέσει φόβο. Η απόσταση από την προσβολή, στο μαυρισμένο μάτι και μέχρι το στραγγαλισμό, είναι μικρή. Δεν είναι όλοι οι άντρες απειλή, αλλά είναι αρκετοί ώστε όλες οι γυναίκες να αναρωτιούνται ποιοι άντρες αποτελούν απειλή εκεί έξω.

4.“Υπάρχουν και γυναίκες που έχουν δολοφονήσει τους άντρες τους. Γιατί τότε δε διαχωρίζουμε την ανδροκτονία;” Δεν υπάρχει ανδροκτονία. Η εμπειρία ενός άντρα με τη βία δεν είναι βασισμένη στη διάκριση φύλου συγκεκριμένα όπως οι γυναίκες. Η ανδροκτονία δεν μπορεί να οριστεί ως ξεχωριστό έγκλημα, γιατί οι άντρες ως φύλο δεν ανήκαν ποτέ σε καταπιεσμένη ομάδα. Ο άντρες είναι η κρατούσα κοινωνική ομάδα και ιστορικά οι καταπιεστές των μειονοτήτων που έχουν ζήσει στο περιθώριο, αποκτόντας περισσότερα προνόμια εις βάρος τους. Τα περιστατικά βίας γυναικών εναντίον αντρών είναι τυχαία, μεμονωμένα, χωρίς έμφυλο κίνητρο και πολλές φορές γίνεται στην προσπάθεια αυτοάμυνας. Έτσι, η “ανδροκτονία” δεν αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο.

5.“Θέλετε περισσότερα δικαιώματα από τους άντρες και να τους εκδικηθείτε” Ο σκοπός του όρου "γυναικοκτονία" δεν είναι να ζητήσει παραπάνω δικαιώματα και προνόμια για τις γυναίκες και ούτε να ζητήσει παραπάνω ποινές για τους άντρες για εκδίκηση. Σκοπός του όρου είναι να εστιαστεί ο κόσμος στην καταπιεστική θέση της γυναίκας/θηλυκότητας ως ιδιοκτησία στις σχέσεις.

Λόγοι για τη νομική κατοχύρωση του όρου γυναικοκτονία ως ξεχωριστό έγκλημα

1. Ο όρος “γυναικοκτονία” υπάρχει γιατί υπάρχει το πρόβλημα. Πέρα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εγκλήματος αυτού, η νομική αναγνώριση του όρου «γυναικοκτονία» είναι απαραίτητη καθώς συμβαίνει στατιστικά πολύ συχνά και αποτελεί εργαλείο για την πρόληψη και εξιχνίασή της. Χωρίς ποινικό κώδικα για τη γυναικοκτονία καμία γυναίκα δεν μπορεί να βρει το δίκιο της.

2.Το να μη λέμε τα φαινόμενα με το όνομά τους όχι μόνο ενισχύει την αορατότητα του προβλήματος σε κοινωνικό επίπεδο, αλλά δημιουργεί περισσότερα. Δεν υπάρχει φορέας που να καταγράφει τις γυναικοκτονίες στην Ελλάδα επίσημα, καθώς ορίζονται όλες ως ανθρωποκτονίες. Η ανάγκη διαφοροποίησης αυτού του εγκλήματος θα μπορούσε να το αλλάξει αυτό, ώστε το κράτος να κινητοποιηθεί για να προσφέρει προστασία, καλύτερη ψυχολογική στήριξη στις γυναίκες/θηλυκότητες και να απαιτήσει περισσότερη κατανόηση από το ευρύ κοινό για να επιτευχθεί η κοινωνική αλλαγή.